De huisdieren, Dieren

Tessa was niet uit op een monument. En op een plek in Gelderland evenmin. Veel eisen had ze überhaupt niet. Als ze maar érgens in het land haar woongroep kon beginnen. Het provinciale project ‘Mijn huis staat in Gelderland’ bood mogelijkheden. Online stonden zes woningen te koop, waarvan één een voormalige kleuterschool in Dieren, in 1932 gebouwd in opdracht van Gazelle-directeur Willem Kölling.

OPGAVE

Na jaren kleuters over de vloer te hebben gehad, kreeg het schooltje verschillende tijdelijke functies in het onderwijs: het deed dienst als taalschool en als extra locatie voor mbo-instelling Rijn IJssel. Toen niemand er meer baat bij had, werd het anti-kraak bewoond.
Sinds het voorjaar van 2022 wonen Tessa, haar vriend Hubert en 5 anderen in de kleuterschool. In een jaar tijd is het speellokaal omgetoverd tot een woonkamer, de 2 leslokalen zijn nu 4 slaapkamers en onder de overkapping met zandbak zitten nu een atelier en werkplaats. De zolder, waar in het verleden niet eens een vaste trap naartoe liep, biedt nu plek aan een thuisbioscoop, werkplekken, een vijfde slaapkamer en logeerkamers. Het perceel van 1.600 vierkante meter herbergt ook een schoolplein en dat is nu terras, moestuin en kas.

Tessa en Hubert, die elkaar net een paar maanden kenden toen ze het gebouw gingen bezichtigen, moesten door de rommel heen kijken om de mogelijkheden van het gebouw te zien. ‘Het was vergeven van kabelgoten voor lan-kabels, de plafonds waren weggestopt achter systeemplaten en de overkapping bij de voormalige zandbak was middels een muur dichtgemetseld’, vertellen ze.

Na de restauratie en herbestemming zijn de lange gangen, de lage kapstok met tientallen haakjes voor kinderjasjes en de ramen die de schooldirecteur zicht gaven op de klaslokalen de enige details die verraden dat het huis met maar liefst 450 vierkante meter woonoppervlak ooit een kleuterschool was.

AANPAK

Fijne bewoners vinden
Tessa (29 jaar) kwam op het idee voor een woongroep dankzij haar 22 jaar oudere halfbroer die in een woongroep woont. ‘Als kind ging ik daar geregeld logeren. Ik vond het er heel gezellig. Later woonde ik zelf in een studentenhuis. Dat is vergelijkbaar. Je komt thuis en treft fijne mensen. Je eet samen, deelt lief en leed. In mijn studietijd in Amsterdam realiseerde ik me dat ik dat niet kwijt wilde.’
Een monument herbestemmen is één ding, een groep fijne bewoners vinden is een tweede. ‘We hebben de groep heel zorgvuldig samengesteld’, zegt Tessa. ‘Het idee van mij en Hubert was: je hoeft geen vrienden te zijn, maar je moet wel samen kunnen leven. Je moet je ‘ok’ bij elkaar voelen. Ook als je elkaar ’s morgens tegenkomt wanneer je slaperig in je onderbroek van je slaapkamer naar de badkamer loopt. Net zoals in een gezin dus.’ Familie zijn de verschillende bewoners niet, maar de meesten kenden elkaar al voordat ze er gingen wonen. ‘Eli is een studiegenoot, Timo was mijn huisgenoot, Dinand was mijn buurman en Hubert mijn vriend’, somt Tessa op. ‘Fleur en Sterre hebben we gevonden via een oproepje. De leeftijden variëren van 28 tot 40 jaar.’
De buurt is gelukkig met de komst van de woongroep. ‘Als we in de tuin zijn, komen buren vaak een praatje maken. We zitten hier op de route naar de supermarkt, dus we hebben veel aanloop. Iedereen vindt het mooi geworden en vindt het leuk dat we hier zijn. Gelukkig maar, want in theorie had het anders uit kunnen pakken. In deze buurt wonen veel senioren. Die moeten er maar net op zitten te wachten dat zeven jongeren uit het westen hier eerst een jaar lopen te klussen en er dan gaan wonen.’

REALISATIE
Acceptatie als sleutel tot succes
Wie het beeld heeft dat Tessa en de rest een soort ashram vormen, heeft het mis. ‘Dat is absoluut niet het geval. Ieder heeft zijn eigen baan of studie en zijn eigen hobby’s. In de keuken hebben we zelfs ieder een eigen kastje, met onze eigen boodschappen. We eten wel samen. Wie thuis is, schuift aan. De ene keer kookt die en dan weer die. Dat verloopt heel soepel, zonder telkens af te wegen wie de meeste kosten draagt of moeite doet.’

De sleutel tot succes is volgens Tessa dan ook om je vooral niet op te winden over hoeveel energie een bewoner steekt in het huishouden. ‘Iedereen is anders. Je hoort mensen vaak zeggen ‘maar iedereen is ergens goed in, zo vul je elkaar aan’. Dat is een utopie. De een doet meer dan de ander en dat moet je accepteren. Net als dat je op een chagrijnige dag, wanneer je geen zin hebt in andere mensen, bent veroordeeld tot je slaapkamer óf toch bij de rest zit. Ook iets waar je bewust voor moet kiezen: dat alles moet worden besproken. Gisteren hebben we vergaderd over de kleur op de muren in de gang. Wat het wordt?’ Lachend: ‘De conclusie is dat Fleur mag kiezen.’
De voordelen van samenwonen zijn volgens Tessa en Hubert groter dan de nadelen. ‘Het is hier altijd gezellig, grote uitgaven zoals de aanschaf van een wasmachine hoef je maar één keer te doen, er is altijd wel iemand om voor de hond te zorgen en je hoeft maar één woonkamer te verwarmen. In de moestuin kunnen we het werk verdelen, zodat niet iedere dag dezelfde persoon op zijn knieën in de aarde zit.’

SUCCESFACTOREN EN AANDACHTSPUNTEN
Monumentale status
‘Nu deze kleuterschool een nieuw leven krijgt, kunnen we het ook wel meteen de monumentale status geven, dacht gemeente Dieren. Wij hadden het gebouw toen nog niet gekocht’, blikt Tessa terug. ‘Eerst waren we trots dat het een monument werd, maar er bleek ook een nadeel aan te zitten; de Monumentencommissie van Dieren was niet zo makkelijk. Wij wilden eerst in de vroegere overkapping slaapkamers maken, maar dan moesten we er een gangetje bij bouwen om die kamers te ontsluiten. Dat mocht niet. En we wilden dakramen op zolder. Dat mocht alleen als we de gemetselde muur van de overkapping vervingen door een glazen pui, om het open karakter te herstellen. We moesten ons dus flexibel opstellen tegenover de commissie.’

Hoge overdrachtsbelasting
‘Een van de redenen waarom het zo moeilijk is om in Nederland een woongroep te starten, is omdat je als groep geen hypotheek krijgt. Om het gebouw met meerdere eigenaren te kopen, moesten we een vereniging vormen. Die vereniging kon de hypotheek aanvragen. Op zich fijn dat er een oplossing was, maar een vereniging wordt gezien als ‘zakelijk’. In plaats van de gebruikelijke 0 procent overdrachtsbelasting voor starters, betaalden we 8 procent. Dat kostte ons tientallen duizenden euro’s. En dat terwijl de overheid de wet vast en zeker niet zo bedoeld heeft. Zouden we nog een keer een gebouw kopen voor een woongroep, dan zou ik kijken of we het gebouw in meerdere woningen konden splitsen. Dat zou wel betekenen dat je allemaal eigen badkamer moet hebben.’

Juridisch
‘Binnen de vereniging moest van alles worden vastgelegd: hoe hoog is de contributie, hoe werkt het als een van de leden zijn deel van het huis wil verkopen, wat als iemand komt te overlijden, wat als er een kindje op komst is, wat als een van de leden zijn maandelijkse bijdrage niet kan betalen? Al dat soort dingen. Peter Sturkenboom van Stut Consultant heeft ons daarbij geadviseerd.’

Lage bouwkosten
‘De kosten voor het herbestemmen van de school bedroegen de helft van de aankoopwaarde. Een hoop geld dus, maar het had duurder gekund. We hadden namelijk het geluk dat wij al onze afspraken met aannemers hadden gemaakt voordat de prijzen van bouwpersoneel en bouwmaterialen ineens flink stegen. Voor de klussen die we zelf hebben gedaan, zoals een trap maken van de woonkamer naar de zolder, hebben we veel materialen van Marktplaats gehaald. Hubert is onze ‘Marktplaats-koning’. Van planken van een oude boekenkast maakte hij treden. En de grenen vloer die door het hele huis ligt, komt uit een kantoor in Amersfoort.’

FINANCIERING
‘Was het Nationaal Restauratiefonds er niet geweest, dan was onze woongroep niet van de grond gekomen’, zegt Tessa. ‘Marjolein Sanderman van gemeente Dieren tipte ons om naar het Restauratiefonds te gaan. ‘Er is net weer geld gestort in het Gelders Monumentenfonds, je moet zorgen dat je er direct bij bent’, zei ze enthousiast. Met zijn zevenen hebben we een hele avond zitten googlen wat onze kosten eigenlijk zouden zijn. Wat kost dubbelglas, wat kost het om badkamers te bouwen, ga zo maar door. Want we moesten natuurlijk wel weten welk bedrag we wilden lenen.’
‘Bij het eerste gesprek met het Restauratiefonds sloot onze adviseur Peter ook aan’, blikt Tessa terug. ‘Veel woongroepen kampen met het probleem dat ze geen lening kunnen krijgen. Dus we waren op de grote teleurstelling voorbereid. Maar nee. Onze accountmanager Harry Kers zei direct: ‘een financiering voor jullie monument? Ja, dat kan wel hoor’. Peter wist niet wat hij hoorde. ‘Ik heb nog nooit meegemaakt dat het zo makkelijk ging’, zei hij verbaasd. ‘Dus dankzij het Restauratiefonds hebben wij nu onze droom kunnen realiseren. Was het geen monument geweest, dan hadden we naar een reguliere bank gemoeten en ik vraag me af of het dan was gelukt.’
Het Restauratiefonds verstrekte de woongroep drie leningen. Eén voor de herbestemming, één voor de restauratie en één voor de verduurzaming. ‘Niet-standaard is onze standaard’, zegt Restauratiefonds’ accountmanager Harry Kers over de welwillendheid van het Restauratiefonds. ‘Hoe helpen we het monument om springlevend te worden? Dat is de vraag die we onszelf stellen, welke organisatievorm ook bij ons aanklopt. Een kerkgenootschap, een vereniging, een bv, dat maakt voor ons niet uit. Als het plan het monument maar ten goede komt.
Met die gedachte leverde het Restauratiefonds ook maatwerk met betrekking tot ‘bonnetjes’. ‘De eigenaren hebben veel materialen van Marktplaats gehaald. Dan zijn er geen officiële facturen. Maar hergebruik past wel in ons straatje. Daarom hebben we daar ook een mouw aan weten te passen.’

DUURZAAMHEID
Een gebouw van bijna honderd jaar oud voldoet niet aan de duurzaamheidseisen van tegenwoordig. Het voordeel van een gebouw waar al jaren niet meer in is gewoond en waarin zelfs de elektriciteit opnieuw moet worden aangelegd, is dat je het direct goed kunt aanpakken. De woongroep begon met isoleren. ‘We hebben de kap voorzien van een laag van meer dan dertig centimeter glaswol. Ook de plafonds hebben we geïsoleerd. Tijdens de werkzaamheden kwamen we erachter dat de spouwmuren al geïsoleerd waren. Dat was een meevaller’, vertelt Tessa.
‘De grootste duurzaamheidsmaatregel is echter de verwarming minder gebruiken. We douchen minder vaak en kort. En we verwarmen alleen de keuken en de woonkamer. Daar zijn we heel bewust mee bezig. Dat gaat ons makkelijk af. Als we een film kijken en we zitten lekker onder een dekentje, dan zijn we net zo tevreden als met de kachel aan. Verder eten we geen vlees en kopen we seizoensproducten uit de omgeving. En we telen natuurlijk onze eigen groenten, op het voormalige schoolplein.’

MEER INFORMATIE

• de website van de woongroep dehuisdieren
• de website van Architectenbureau Prent

Tekst: Mirjam van Huet, MCM tekst
Fotograaf: Rolf Hensel, Dinand Hofsteenge en Timo Leemans