Walburgiskerk Arnhem ‘Ze gaan hier weer bier brouwen, net als eeuwen geleden.’

Over het pand en de herbestemmer

De Walburgiskerk is de oudste kerk van de stad Arnhem en heeft een wat a-typische vorm. De kerk heeft geen koor en het front van de kerk bestaat uit een wand met twee torens. Investeerder Theo de Rijk noemt het ‘niet-stilistisch’. ‘Als je iemand vraagt een kerk te tekenen, of het nou een architect is of een kind, ze zullen nooit een gebouw met twee torens tekenen. Dat vind ik nou zo mooi aan deze kerk!’ De kerk kreeg van de paus de status ‘basiliek’, vanwege de betekenis die de kerk heeft voor de stad Arnhem. ‘Dat heb ik mee laten wegen in mijn plannen: de geschiedenis van dit gebouw en de band met de historische omgeving,’ vertelt Theo. 

Lees ons whitepaper over de herbestemming van kerken: Wat zijn de sleutels tot een succesvolle herbestemming van kerkgebouwen?

De Walburgiskerk is gebouwd in een sobere gotische stijl en is bijna helemaal uit baksteen opgetrokken. ‘Dat maakt dat ie een heel stoere uitstraling heeft,’ zegt Theo. Vanaf 2013 vonden er in de kerk geen erediensten meer plaats. In 2018 kocht Theo de Rijk het pand.  ‘Ik ben een tijd geleden gestopt met mijn oorspronkelijke vak en ben aan de slag gegaan met mijn roeping: oude gebouwen een nieuw bestaan geven. Mijn vermogen investeren in gebouwen, dat beviel. En het oude bewaren, dat zit in mij. Vroeger al restaureerde ik als 16-jarige oude Honda’s. En wanneer hier in huis iets stuk gaat, repareer ik het ook. Een bordje dat kapot is, dat ga ik weer lijmen. Ik snap helemaal niets van de wegwerpmaatschappij.’

 Het oude bewaren, dat zit in mij.

Het maken van een plan 

Voor Theo de Rijk was van meet af aan duidelijk wat hij met de twee torens van de kerk wilde. ‘Daar moesten residenties komen, zes met ieder een eigen thema dat verbonden is met de geschiedenis van Arnhem. Mijn doel was om de geschiedenis van deze kerk en die van de stad met elkaar te verbinden en voor iedereen weer beleefbaar te maken. Daarom heeft iedere residentie een thema, dat een deel van de geschiedenis van Arnhem vertelt. Van de Romeinse tijd naar Lodewijk Napoleon en van Helene Kröller Müller naar Burgers’ Zoo en de Slag om Arnhem.’ Iedere residentie is uniek en daar is Theo trots op. ‘Trots is voor mij bij het bedenken van een plan heel belangrijk. Ieder pand heeft een verhaal. Dat moet je voelen en zien, wanneer je er bent. Ook wanneer het pand een nieuwe bestemming krijgt.’

 Trots is voor mij bij het bedenken van een plan belangrijk.

Herbestemming van het schip

Over de herbestemming van het schip van de kerk moest Theo de Rijk wat langer nadenken. ‘Ik heb deze ruimte eerst beschikbaar gesteld als expositieruimte. Het was een soort ‘flag ship store’ voor Arnhemse musea, zoals Museum Arnhem en het Oorlogsmuseum. Mensen konden hier een indruk krijgen van het aanbod van musea.’ Maar deze bestemming was slechts tijdelijk. ‘Ik ben blijven zoeken naar een herbestemming die nog beter paste bij deze plek. Ik lees dan veel, ga archieven in en praat met mensen. Dan komt er vanzelf een moment dat duidelijk wordt wat het moet worden.’ De basiliek was ooit onderdeel van de Abdij van Prüm. ‘Historicus Ronald Wientjes deed voor mij historisch onderzoek en ontdekte dat er in de 16e en 17e eeuw volop bier gebrouwen werd door de kanunniken van de Walburgiskerk. Dat was heel gewoon hoor: ze waren het Vitens van die tijd. Bier was veiliger om te drinken dan water. Nu gaan we weer brouwen op deze plek! Binnenkort staan in het schip 21 ketels van ieder 1000 liter: het Walburgisbier is geboren!’

Nu gaan ze weer brouwen op deze plek!

Financiën

Monumenten moet je niet kopen om er rijk van te worden. ‘Als een project klaar is, dan ben ik zó gelukkig! Daarin zit mijn winst,’ zegt Theo enthousiast. Tegelijkertijd onderkent hij dat er bij hem ook ‘brood op de plank’ moet en dus kijkt hij zorgvuldig naar het financiële plan. ‘Ik heb mensen die alles weten over subsidies, daar werk ik al jaren mee. Die subsidies zijn echt nodig om de financiën rond te krijgen.’ Naast de subsidies en geld van een reguliere bank, werd er een Duurzame Monumentenplus-lening, een Restauratiefondsplus-hypotheek en een Monumenten-hypotheek afgesloten. ‘Het Restauratiefonds, de bank die de minder rendabele gedeeltes meefinanciert, zie ik ook als onderdeel van mijn team,’ vertelt Theo. ‘Zij hebben niet alleen verstand van geld, maar ook inhoudelijk weten ze heel veel. Door hun werk kennen ze veel mensen, die voor mijn projecten van betekenis kunnen zijn.’ 

Subsidies zijn echt nodig om een plan rond te krijgen.

Verduurzaming en circulariteit 

Verduurzaming en circulariteit stonden vanzelfsprekend op de ‘klussenlijst’. Theo liet deskundigen grondig onderzoek doen. Nu is de Walburgiskerk van het gas af. ‘Mensen vragen zich af hoe dat kan: zo’n enorme hoge ruimte. Maar van die hoogte maak ik juist gebruik! Warmte stijgt op, dus de meeste warmte bevindt zich op een plek waar je het niet wilt hebben: bovenin. Daar speelden ze vroeger al op in, door bijvoorbeeld in kastelen de keuken in de onderste verdieping te situeren. De warmte trok vanzelf omhoog. Met die gedachte ben ik aan de slag gegaan. In Oostenrijk vond ik een geschikt systeem. Aan de muur hebben we kanalen gemaakt van hout en die hebben we aangesloten op convectoren. Daar is een warmte-terug-win installatie (WTW) op aangesloten. Zo wordt de warme lucht boven weer naar beneden geblazen. In de residenties hebben we warmtepompen en het schip van de kerk is aangesloten op de stadsverwarming.’ Achter de raamwerken is achterzetglas geplaatst. En oud hout uit de kerk is hergebruikt voor de wastafels in de residenties. ‘Ze hebben een minimaal aantal containers met bouwafval afgevoerd.’

In de residenties hebben we warmtepompen en het schip van de kerk is aangesloten op de stadsverwarming.

Succesfactoren en aandachtspunten 

• Doe bouwhistorisch onderzoek

‘Bouwhistorisch onderzoek vraagt een flinke investering, terwijl je nog geen spijker in de muur hebt geslagen. Maar je krijgt daardoor alle kwaliteiten van je pand goed in beeld. En dat is belangrijk: dit is de basis voor je verdere plannen.’ Het bouwhistorisch onderzoek laat Theo doen door professionals. ‘Ik lees en ga naar archieven. Na een maand of drie, vier weet ik alles van een gebouw. Dat helpt mij ook om een beeld te krijgen hoe ik de identiteit van zo’n gebouw kan vasthouden of terug kan brengen.’

• Bouw een team om je heen want zij doen het

Theo verdiept zich grondig in zijn projecten, maar hij zegt toch dat hijzelf geen deskundige is. ‘Ik heb in de loop der jaren een team van deskundigen om mij heen verzameld. Dit zijn allemaal mensen die kwaliteit leveren en goed zijn in hun vak. Dat gaat van historische kennis, tot kennis van interieurs en van subsidies. Ik zet de juiste mensen op de juiste plek, dan weet ik dat het goed komt.’

• Werk alleen met mensen die liefde hebben voor het vak

‘Ik werk alleen met mensen die liefde hebben voor hun vak. Ik zie het verschil meteen: een metselaar die een steen onverschillig benadert of een die zo’n steen oppakt en denkt: ‘Wat mooi!’ Bij monumenten is passie het belangrijkst. Dat geldt voor mij als investeerder, maar ook voor al die mensen die werken aan mijn panden. Als iemand niet levert, dan neem ik er snel afscheid van.’

Links: 

• De Walburgis residenties
• De verhuizing van brouwerij Durs
• De verduurzaming van de kerk

Laat u inspireren door herbestemde kerken en ontdek hun unieke schoonheid. Met meer dan 50 projecten, verspreid door heel Nederland, laten wij u zien wat mogelijk is bij het herbestemmen van een religieus monument. Raak geinspireerd.