Jan Jongerius was een telg uit de bekende Utrechtse hoveniersfamilie Jongerius. Jan had het hoveniersbedrijf overgenomen van zijn ouders, maar in 1921 sloot hij een contract met Texaco en ging brandstof verhandelen en vervoeren. Al snel daarna had hij door het hele land benzinepompen geplaatst. Vervolgens kwam hij in contact met autofabrikant Ford en opende in 1925 zijn eerste Ford garage. Eind jaren dertig was hij de grootste Ford dealer in Nederland met garages in Utrecht, Amsterdam en Arnhem. Daarnaast ontwikkelde de NV Jan Jongerius aan het Merwedekanaal zich tot een belangrijke carrosseriefabriek: hij bouwde alles wat maar rijden kon op de chassis van Ford: van bussen en kraanwagens tot vrachtwagens voor allerhande vervoer.
Jan hield van reizen, van exotische bestemmingen tot in Noord-Afrika tot een bezoekje aan de paus in Rome. Hij liet zich inspireren door het land waar ‘zijn’ auto’s vandaan kwamen: Amerika. Dat is terug te zien in Villa Jongerius en het Jongerius Kantoor. Naast de stijl van de Nieuwe zakelijkheid en art deco elementen is iets te herkennen van de Amerikaanse pompstations in die jaren.
Jan was een selfmade man, die er niet voor terugdeinsde om zonder enige kennis van constructie van gebouwen een pand te ontwerpen. Bij de restauratie bleek dat hij het geheel gebouwd had als een kaartenhuis: verdiepingen stonden los van elkaar, ze waren dus gewoonweg gestapeld.
Rond 2000 raakten Antoni Folkers en Belinda van Buiten, van FBW-architecten uit Utrecht, gefascineerd door het Jongerius Complex. De gemeente Utrecht was op dat moment bezig met de ontwikkeling van het gebied tot bouwlocatie. In die plannen werd weliswaar rekening gehouden met Villa Jongerius, maar de tuin en het kantoor waren niet in beeld. Zij zochten de publiciteit om het gehele complex te behouden. Kleinkinderen Willem ter Steege en Bernadette Jongerius besloten samen met Antoni en Belinda de Stichting Vrienden van het Jongerius Complex op te richten. In 2011 kregen de tuin en het kantoorpand ook de status van rijksmonument. Willem had van zijn moeder een omvangrijk familiearchief gekregen en dat bleek goud waard bij de restauratie van twee panden, waarover verder nauwelijks informatie te vinden was. De architecten maakten dankbaar gebruik van foto’s en filmmateriaal om de oorspronkelijke situatie te reconstrueren. FBW-architecten heeft Villa Jongerius gerestaureerd, dat project was af in 2013. Blauw Architecten nam vervolgens het herstel van het Jongerius Kantoor op zich. In voorjaar 2018 is dit deel geopend. Beide panden zijn nu in gebruik als vergader- en evenementenlocatie.
Nu nog staat het Jongerius Complex aan de rand van een kale vlakte, maar straks wordt het omarmd door 600 woningen. Dan gaat in het weekend de foyer open en heeft de nieuwe wijk de beschikking over een grand-café met terras. In de komende jaren worden de tuin en de pergola nog in oude luister hersteld.
Succesfactoren en aandachtspunten: tips van Willem ter Steege
- Zorg dat je de constructie van het gebouw uit en te na kent voor je ingrepen gaat doen. Gebrek aan inzicht in de bouwmethode werd Villa Jongerius bijna fataal.
- Maak van je project een aaibaar project. Communiceer met iedereen die het maar horen wil over je project, zo zorg je dat ze zich ermee willen verbinden.
- Knip je project op in kleinere delen. Een grootschalig project vraagt veel van je uithoudingsvermogen, als je onderweg steeds de afronding van weer een etappe kan vieren krijg je steeds de kick die nodig is om door te gaan.
- Ken je persoonlijke drive: die houdt je in beweging, ook wanneer het even niet van een leien dakje gaat.
- Zorg dat je voor je opdrachtnemers een goede tegenpartij bent.
Financiering
Voor de restauratie van Villa Jongerius kreeg de stichting subsidie uit het Investeringsfonds Stedelijke Vernieuwing van de gemeente Utrecht, uit het Parelfonds van de provincie Utrecht en uit het Europees Fonds voor Regionale Vernieuwing. Verder heeft de stichting gebruik gemaakt van een laagrentende Restauratiefondsplus-hypotheek via het Restauratiefonds en er was inbreng vanuit familiekapitaal. Toen de restauratie tegen zat werd een kleine aanvullende lening verstrekt door de Rabobank. Voor het herstel van de portrettengalerij in de Villa kreeg de stichting een bijdrage van de BankGiroLoterij.
Voor het Jongerius Kantoor kreeg de stichting een bijdrage van het Ministerie van OCW vanuit de regeling voor Duurzame Monumenten (het DuMo project). Verder kreeg het Jongerius Kantoor een lening van de Gemeente Utrecht uit het Utrechts Restauratiefonds, een subsidie uit het Parelfonds van de provincie Utrecht en een bijdrage uit het Cultuurfonds.
Voor het herstel van het glas in lood kunstwerk werd een crowdfunding-actie op touw gezet.
Duurzaamheid
Het Jongerius Kantoor is een van de 16 voorbeeldprojecten van duurzame monumenten van het Ministerie van OCW. Het pand van Jongerius is het eerste pand op het bedrijventerrein langs het Merwedekanaal in Utrecht dat van het gas af is. Dat is mogelijk met uitgebalanceerd installatiewerk en goede isolatie. Het Jongerius Kantoor krijgt elektriciteit via de zonnepanelen op het dak, daarmee wordt de complete elektriciteitsbehoefte van het pand gedekt wanneer de keuken niet op volle toeren draait. Een lucht/water warmtepomp zorgt voor de verwarming en warm tapwater. De warmte van de zomer wordt gebruikt om het pand in de winter te verwarmen en in de zomer is de situatie omgekeerd. De verwarmingspanelen zijn binnen achter de kunstige ‘gehoute’ lambrisering gemonteerd en in de horecakeuken is een modern inductie-afzuigsysteem aangebracht.
Isoleren helpt, maar kan ook grote problemen veroorzaken. Door de constructie van het Jongerius Kantoor goed bloot te leggen, werd duidelijk dat er van buitenaf een thermische schil nodig was. Van binnenuit isoleren zou tot corrosie van het stalen skelet leiden. Het pand werd door die schil van 8 centimeter dik piepschuim ‘groter’, maar door slim ontwerp is er in het beeld van het pand niets te zien van de dikke isolatielaag aan de buitenzijde.
De stalen kozijnen van het pand van Jongerius zijn exact nagemaakt, maar door Smederij Oldenhave werd er een kleine opening uit het profiel gefreesd. Dat zorgt voor de noodzakelijke koudebrug onderbreking. Belangrijk voor een aangenaam binnenklimaat en essentieel om het vochtprobleem onder controle te houden.
Contact en links
www.villajongerius.nl
www.jongeriuscomplex.nl
http://www.fbwarchitecten.nl/en/home/
http://www.blauw-architecten.com/
https://www.restauratiefonds.nl/
www.smederijoldenhave.nl/