Santino Melssen kocht de Commanderij van de Ridderlijke Duitsche Orde in Doesburg al in 2007, met het plan er een mooie nieuwe bestemming voor te vinden. En dat is gelukt! Sinds 2017 wordt hard gewerkt aan de herbestemming en restauratie van dit pand uit 1286. Het voormalige Riddergebouw en later Pastorie van de Duitsche Orde wordt onderdeel van het Lalique Museum.
Melssen hoopte van meet af aan dat de Commanderij op termijn deel uit zou kunnen gaan maken van het Lalique museum. Het Lalique Museum is sinds 2011 gevestigd in twee rijksmonumentale panden aan de Gasthuisstraat in Doesburg. Deze panden grenzen aan de achterzijde aan de Commanderij. Dankzij de vliegende start die het museum maakte, met voor corona maar liefst 62.000 bezoekers per jaar, kon de herbestemming van de Commanderij daadwerkelijk van start gaan.
Santino Melssen werd een groot bewonderaar van het werk van René Lalique toen hij Benjamin Janssens leerde kennen. Melssen vertelt: ‘Lalique is een groot kunstenaar, hij wordt wel de Da Vinci van de juwelen en de glaskunst genoemd. Zelf vind ik de juwelen het allermooist.’ De bijzondere collectie sieraden en glaskunst gemaakt door René Lalique geniet niet alleen veel belangstelling in Nederland. Topmusea uit de hele wereld weten de collectie op waarde te schatten.
‘Hij wordt wel de Da Vinci van de juwelen en glaskunst genoemd.’
De Commanderij kwam in 2007 in het bezit van Santino Melssen en in 2008 begon hij al met het maken van de eerste plannen. ‘Maar het feitelijk begin van de herbestemming was in 2015. We gingen aan de slag met een architect en gingen in gesprek over onze plannen met de diverse overheden. Iedereen was zeer coöperatief. We hebben toen al meteen het dak van de Commanderij laten vernieuwen. In 2019 gingen we aan de slag met fondsenwerving en zo kwamen we in contact met Aryan Postma, een subsidieadviseur uit Zutphen. Hij adviseerde ons een presentatie te laten maken over onze plannen, om daarmee potentiële financiers te enthousiasmeren. Zo kwamen we bij SKVL terecht, een bureau dat niet alleen kennis had van musea, maar ook van architectuur en ontwerpen. Na verschillende gesprekken, besloten we om helemaal opnieuw te beginnen met het maken van de herbestemmingsplannen. SKVL werd daarbij onze belangrijkste adviseur. Heel bijzonder vind ik dat door de gewijzigde plannen ook de oude traptoren van de Commanderij in gebruik blijft. Optisch en in vierkante meters is het gebruiksruimte groter geworden. SKVL haalt het maximale uit een gebouw.’
Verduurzaming en circulariteit
Uiteraard is bij de herbestemming van de Commanderij ook gelet op verduurzaming en circulariteit. Melssen vertelt: ‘Er zijn voorzetwanden geplaatst en de oostvleugel is geïsoleerd met houtvezelisolatie. En er is gewerkt met achterzetbeglazing. De vloerverwarming zien wij ook als een verduurzamingsstap. We hebben hybride warmtepompen. De buitenunits daarvan zijn aan de achterzijde van het gebouw weggewerkt, zodat ze zoveel mogelijk uit het zicht zijn.’ Ook werden materialen hergebruikt. ‘Oude deuren die geen bestemming hadden op de ene plek, hergebruikten wij op een andere plek. En de estrikken hebben we gekocht bij een handel in oude bouwmaterialen.’
De Commanderij en de andere beide rijksmonumenten delen een gezamenlijke binnenplaats. Hier is een tuin aangelegd. Het regenwater van de panden wordt gescheiden opgevangen en komt terecht in infiltratiekratten. Dit betekent dat voor de tuin geen kraanwater meer nodig is.
Meer weten over verduurzaming? Lees ook onze whitepaper.
Aandachtspunten
- Calculeer bij zo’n oud gebouw ook kosten in voor archeologisch onderzoek. ‘Het archeologisch onderzoek heeft een schat aan informatie opgeleverd. Dat vinden we zo belangrijk, dat we het ook gaan tonen in ons museum.’
- Als je de nieuwste technieken wilt toepassen, ga dan in zee met een bedrijf dat zich hierin heeft gespecialiseerd. ‘De technieken op het gebied van verduurzaming ontwikkelen zich razendsnel. De eerste plannen waren van 2015, maar de installaties die toen ingetekend werden, zijn nu alweer achterhaald.’
- Zoek de juiste architect. ‘Wij waren in eerste instantie aan de slag gegaan met een architect die bij nader inzien niet voldoende expertise in huis had. SKVL heeft zowel ervaring met monumenten als met het inrichten van exposities. Dat was wat wij nodig hadden.’
Succesfactoren
- Houd je kwaliteitsstandaard hoog. ‘Alles wordt duurder, zeker bouwmaterialen. Ieder dubbeltje moet omgekeerd. Maar dat moet geen reden zijn om in te leveren op kwaliteit. Uiteindelijk telt het eindresultaat en je kunt het maar één keer goed doen.’
- Kijk zelf intensief mee, zowel bij de planfase als bij de uitvoering. ‘Wij hebben een Rijksmonument en we moeten dus voor alles wat we hier willen toestemming vragen. Van de gemeente tot de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed en het Gelders Genootschap: er zitten zomaar tien mensen om tafel. Dan is het belangrijk dat je zelf ook inhoudelijk goed op de hoogte bent van alles. De bouwbegeleider is er ook niet iedere dag, dus ik houd zelf eveneens een vinger aan de pols.
Lees ook onze whitepaper, hier bespreken we de succesfactoren.
Financiering
De financiering van de verbouwing en restauratie van de Commanderij was niet zomaar even geregeld. Melssen vertelt: ‘Het is een dagtaak geweest om de financiële puzzel te leggen. Maar het is gelukt en het heeft ook gemaakt dat we kunnen gaan voor een prachtig resultaat.’ Het Museum kreeg een lening van de Triodosbank, een laagrentende lening uit het Gelders Monumentenfonds, via het Restauratiefonds, een bijdrage van het OHG (de ontwikkelings- en herstructureringsmaatschappij van de provincie Gelderland), een bijdrage van de Ridderlijke Duitsche Orde en de Vriendenloterij. Melssen vult aan: ‘De juwelenkamer komt tot stand met ondersteuning van Fonds 1999. En zo zijn er nog veel meer partijen en particulieren die hebben bijgedragen aan de herbestemming van de Commanderij.’
Gelderse Erfgoedparels en het Gelders Monumentenfonds
Kastelen, kerken, poorten, torens, huizen, landschappen en archeologische sites vertellen het verhaal van wonen, werken en leven in Gelderland. Van eeuwen terug tot op de dag van vandaag. Het behoud van deze monumenten draagt bij aan een aantrekkelijk woon- en werkklimaat. In de Gelderse erfgoedsector vinden maar liefst 2500 vakmensen een baan, bovendien dragen goed onderhouden monumenten bij aan de bloei van de vrijetijdseconomie.
Redenen genoeg voor de provincie Gelderland om met 45 miljoen euro het Gelders Monumentenfonds te vullen voor de komende jaren. Eigenaren die hun Gelders monument willen restaureren, herbestemmen of verduurzamen, kunnen een lening aanvragen uit dit fonds. Omdat deze leningen ook weer worden afbetaald, kan dezelfde euro meerdere keren worden ingezet voor het Gelders erfgoed. Het Restauratiefonds is trots op deze samenwerking die tot mooie, concrete resultaten leidt: erfgoedparels. Een deel van de herbestemming van de Commanderij is gefinancierd met een laagrentende lening uit het Gelders Monumentenfonds. Daarom mag de Commanderij zich met recht een erfgoedparel noemen.
Contact en links
Lalique museum
SKVL (Studio Koster van Lienen)
Tekst: Erna Oosterveen
Fotografie: Linda Roelfszema