Adres

Havenkade West 1 9672 BB Winschoten Nederland

Monumentstatus
Geen
Transformatiejaar
2008
Oude functie
Opslagruimte
Tramwerkplaats
Nieuwe functie
Culturele functie

De sloop en nieuwbouw van het Cultuurhuis in het centrum van Winschoten betekent niet dat de bewoners zonder theatervoorziening zitten. De voormalige tramwerkplaats in het Oosterhavengebied werd tijdelijk herbestemd tot theater, open vanaf juni 2009. De transformatie is in elf maanden gerealiseerd en is gefinancierd met een Europese subsidie. Na vier jaar als theater dienst te hebben gedaan, zal het gebouw gaan functioneren als theaterwerkplaats.

Opgave

De voormalige tramwerkplaats viel in het oog bij de gemeente Winschoten en de Klinker toen zij op zoek gingen naar een locatie voor een tijdelijk theater. Het oude theater van Winschoten was verouderd en voldeed niet meer aan de eisen waardoor de gemeente besloot het theater te slopen en op dezelfde plek een nieuw Cultuurhuis te bouwen. De sloop en nieuwbouw zouden betekenen dat de regio ongeveer vier jaar zonder theatervoorziening zou zitten. Om de continuïteit van het culturele aanbod in de regio te waarborgen is de gemeente op zoek gegaan naar een geschikte locatie voor een tijdelijk theater.
 
Na de tweede wereldoorlog zijn trams vervangen door bussen en auto's. De tramwerkplaats verloor zijn functie en werd ingelijfd door de familie Phaff om te gebruiken als opslagplaats voor hun naastgelegen vruchtenwijn- en likeurfabriek (vanaf 1948). Vanaf de jaren '70 was ook de Phaff-fabriek niet meer in gebruik en raakte de oude tramwerkplaats in verval. De tramwerkplaats stond al bijna dertig jaar leeg en in 2007 maakte de gemeente het plan om de gebouwen te slopen. Drie dagen voordat de sloopvergunning zou worden afgegeven werd het voorstel aangedragen om hier een tijdelijk theater te realiseren.

Aanpak
De haalbaarheidsstudie, welke is uitgevoerd in het voorjaar van 2008, heeft aangetoond dat het industriële gebouw in redelijke bouwkundige staat verkeerd. In het haalbaarheidsonderzoek werden naast de bouwtechnische staat ook de noodzakelijke bouwtechnische ingrepen in kaart gebracht, twee ruimtelijke scenario's geschetst en de financiële gevolgen hiervan in beeld gebracht. Er werd geconcludeerd dat de voormalige tramwerkplaats geschikt is als huisvesting voor een tijdelijk theater.

Het project moest binnen een termijn van elf maanden gerealiseerd worden, de termijn die verbonden was aan een Europese subsidie. Deze belangrijkste subsidiegever eist ook dat de investering in het pand meer dan een tijdelijk effect heeft. Na de periode van tijdelijk gebruik als theater zal het gebouw gaan functioneren als theaterwerkplaats. Dit plan is geen concurrent van het nieuw te bouwen Cultuurhuis maar een aanvulling daarop. De theaterwerkplaats wordt een plaats waar groepen kunnen repeteren, waar nieuwe producties kunnen worden ontwikkeld en waar lessen kunnen worden gegeven. Het tijdelijk gebruik als theater en het functioneren als theaterwerkplaats geven een impuls aan de revitalisering van het havengebied in Winschoten.

Ontwerp

Het gebouw moest ruimte bieden aan een grote gelijkvloerse theaterzaal, loges, kleedruimtes en een brasserie. De brasserie moest tevens al entree dienen. De theaterzaal moest flexibel in opstelling zijn zodat het geschikt is voor kleine en grote optredens, maar ook voor vergaderingen en als oefenruimte. Om de grote zaal zo flexibel mogelijk te houden, en daarmee geschikt te maken voor zo veel mogelijk gebruikers, heeft de zaal een vlakke vloer met een mobiele tribune. De tribune is op verschillende wijzen op te bouwen en maakt de zaal daarmee geschikt voor veel verschillende indelingen. De tribunedelen zijn low budget in een sociale werkplaats gebouwd en de stoelen zijn door vrijwilligers opnieuw bekleed. In de loods is plaats gerealiseerd voor circa 350 zittende toeschouwers en 600 staanplaatsen.

Aan de buitenzijde zijn de bakstenen gevels zoveel mogelijk intact gelaten en zijn ingrepen terughoudend uitgevoerd. Het asbesthoudende dak en de in slechte staat verkerende goten en daklijsten zijn vervangen door geïsoleerde dakplaten en een rondom lopende witte daklijst. De theaterfunctie nestelt zich in de ruimtes, zonder deze aan te tasten. Vooral in de foyer en de zaal zijn de bakstenen gevels, de stalen vakwerkspanten, de oorspronkelijke gevelopeningen en de grote verroeste stalen deuren constant zichtbaar en voelbaar. De overige publieksruimtes en backstage-ruimtes zijn, strak afgewerkt, ingepast in de aanwezige kamers. Vanwege de beperkte financiële middelen werd het sanitair uit het oude theater verwijderd en hergebruikt, evenals de deuren, radiatoren, meubels en vrijwel alle theaterattributen.

Financiering

De realisatie van het theater moest volledig gedragen worden door een Europese subsidie. Er kwam in totaal € 330.000 via het Leaderprogramma van de Europese Unie voor revitalisering van het platteland. De subsidiëring bleek niet eenvoudig want de provincie wilde geen tijdelijke projecten subsidiëren. Toen de focus lag op het publiek - de schoolgaande jeugd en jongeren - is de provincie akkoord gegaan. De gemeente investeerde € 750.000 in beide gebouwen. De investering werd vastgesteld op basis van de gestegen taxatiewaarde.

De totale bouwkosten van het herbestemmingsproject (aanneemsom excl. BTW) waren circa € 450.000. Daarvan is ongeveer de helft besteed aan onderhoudskosten voor noodzakelijk, al dan niet achterstallig, onderhoud. Circa 10 procent van de totale kosten zijn besteed aan de verbetering van de directe omgeving. Vanwege de afwezigheid van installaties en isolatie is ongeveer 30 procent van de totale bouwkosten besteed aan duurzaamheid.

De totale stichtingskosten (totale investering incl. architectenhonorarium, adviseurs, leges, verhuizen, herhuisvestingskosten en renteverlies) waren circa € 550.000 excl. BTW.

Exploitatie

De verhuur van de theaterzaal en het productiehuis is de drager van de exploitatie. Het theater krijgt geen subsidie maar wordt betaald met grote voorstellingen en sponsors. De begroting is minimaal want het runnen van een theater zonder subsidie blijkt lastig.

Succesfactoren

Sinds de ingebruikname van de tramwerkplaats in juni 2009 speelt de discussie of het nieuwe theater überhaupt teruggebouwd moet worden op haar oorspronkelijke plek in het centrum. De tramwerkplaats functioneert zo goed dat gesproken wordt over een cultuurkade, waarbij de omliggende gebouwen ook een culturele functie krijgen. Door het onverwachte succes is kort na de transformatie van de tramwerkplaats besloten om ook de naastgelegen loods te herbestemmen.

Meer informatie

  • Meer informatie over de herbestemming van de voormalige tramwerkplaats op de website van de architect: KAW architecten en adviseurs
  • De tramwerkplaats is genomineerd voor de Gulden Feniks in 2011, een prijs van het Nationaal Renovatie Platform (NRP), in de categorie Transformatie

De informatie en het beeldmateriaal van deze projectbeschrijving zijn ontleend aan de inzending voor de Gulden Feniks.

Bouwjaar
1916
Architect (origineel)
Jochum IJzer
Architect (transformatie)
KAW architecten en adviseurs
Eigenaar
Gemeente Winschoten
Betrokken partijen
Stijkel Bouw B.V. aannemingsbedrijf
Organisatie
Nationaal Programma herbestemming
Tijdelijk / permanent
Tijdelijk
Duur tijdelijk
4 jaar
Extra informatie

Pand ligt in het Oosterhavengebied.

Google map of Tramwerkplaats, Winschoten