De grootste scheepswerf van Amsterdam ontwikkelt zich tot een volwaardig stadsdistrict. Een experimenteel stadsmilieu waarin ‘mix-to-the-max’ het credo is: rijksmonumentale werkplaatsen zijn herbestemd tot hippe kantoren, de NDSM-loods is getransformeerd tot Kunststad, in de openbare ruimte vinden allerlei evenementen plaats, etc. Het terrein vindt langzaam haar contouren door organische groei in stedelijk tempo.
Opgave
Lang geleden was er alleen maar water. Met het opspuiten van land in het IJ start de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM). Op de grootste scheepswerf van Amsterdam zijn een eeuw lang schepen gemaakt. De crisis in de scheepsbouw in de jaren zeventig heeft ertoe geleid dat de havenactiviteit voor de NDSM-werf in Amsterdam-Noord afliep. In 1984 ging NSM definitief failliet.
Als gevolg van het faillissement deed een periode van leegte en verval zich voor. Een aantal pogingen werd ondernomen om vervangende bedrijvigheid te vestigen in het gebied. Een aantal kleinschalige bedrijven werd opgericht maar het grootste deel van de werf bleef zonder nieuwe invulling achter.
Aanpak
De industriële gebouwen trokken de aandacht van kunstenaars, theatermakers, skaters en architecten. In de loop van de tijd kraakten zij leegstaande gebouwen op de NDSM-werf. Langzaam aan ontwikkelde zich er een broedplaats voor kunstenaars. De nieuwe gebruikers van de NDSM-werf dienden onder de naam Kinetisch Noord in de jaren negentig een plan in voor tijdelijke invulling van het NDSM-terrein. Het verrichten van een haalbaarheidsonderzoek was de vervolgstap, het stadsdeel was enthousiast over het plan. In 2002 presenteerde Kinetisch Noord het plan van aanpak voor de NDSM-werf.
In opdracht van het stadsdeel Amsterdam Noord is in 2003 een cultuurhistorische effectrapportage (CHER) uitgevoerd voor de Noordelijke IJ-oever. De resterende stedenbouwkundige bedrijfsbebouwing in de NDSM-werf Oost is cultuurhistorisch waardevol in de zin van 'ensemblewaarde'. De samenhang van hellingen, de scheepsbouwloods, de smederij, de timmerloods en lasloods geven het oorspronkelijke functioneren van de werf weer.
In het eerste kwartaal van 2008 is een ontwikkelvisie opgesteld voor de gehele werf. De visie is in juni 2008 vastgesteld in een Strategiebesluit. Stadsdeel Amsterdam-Noord heeft vervolgens een Milieu Effect Rapportage (MER) opgesteld. In 2012 is een Investeringsbesluit NDSM-werf daarop gevolgd. Vanwege planologische beperkingen en de invloed van marktontwikkelingen wordt het gebied gefaseerd ontwikkeld. De NDSM-werf ontwikkelt zich zo op de langere termijn tot een volwaardig stadsdistrict.
Op de NDSM-werf wordt het steeds drukker, het ene na het andere bedrijf vestigt zich hier. Om van de werf een evenwichtige stadswijk te maken is balans nodig tussen wonen, werken en activiteiten. Vlak bij de steiger van de pont, tussen de IJkantine en de tijdelijke studentenwoningen, worden daarom huur- en koopwoningen gerealiseerd.
Ontwerp
Terrein
Het NDSM-terrein is onder te verdelen in de deelgebieden NDSM-werf West, NDSM-werf Oost, NDSM-werf Haven en NDSM-werf Noord. Op NDSM-werf West is onder andere het Baanderij-gebouw te vinden. Daarnaast is in dit deelgebied de nieuwbouw Number One opgeleverd in 2010 en staat aan de rand van dit deelgebied het bekende Kraanspoor van Trude Hooykaas. Het hart van de voormalige scheepsbouwwerf is het deelgebied NDSM-werf Oost. De belangrijke gebouwen en hellingen zijn behouden en hebben de rijksmonumentale status sinds 2007. MediaWharf is de ontwikkelaar van het oostelijke deelgebied op het NDSM-terrein. In dit deelgebied van het NDSM-terrein vinden jaarlijks allerlei festivals plaats en heeft zich onder andere de Kunststad gevestigd in de voormalige scheepsbouwloods. Het deelgebied NDSM-werf Haven is het domein van HISWA. NDSM-werf Noord is een gebied dat niet actief ontwikkeld wordt.
Gebouwen (een selectie)
NDSM-werf West
- Het Baanderij-gebouw is gerenoveerd en herbestemd tot horeca (begane grond) en kantoorruimte (verdiepingen).
- Het Kraanspoor: het kolossaal betonnen platform waar schepen konden worden afgewerkt is van de sloop gered door er een kantoorfunctie te realiseren. Zie voor meer informatie het artikel ‘Het Kraanspoor begint aan tweede leven’ (2007).
- Number One is een nieuwbouw kantoor van ongeveer 40.000 m² en is in gebruik als het nieuwe hoofdkantoor van HEMA en VNU Media. Zie voor meer informatie het artikel ‘Hoofdkantoor HEMA en VNU Media geopend’ (2010).
NDSM-werf Oost
- De NDSM-loods, de vroegere scheepsbouwloods, is getransformeerd tot de grootste broedplaats van Nederland voor kunstenaars. De overdekte stad met 7000 m² ateliers en werkruimtes is de Kunststad genoemd.
- De Timmerwerkplaats is getransformeerd tot kantoor. De voormalige timmerwerkplaats is nu in gebruik als hoofdkantoor van MTV. Zie voor meer informatie het artikel ‘MTV vestigt zich in Timmerwerkplaats NDSM’ (2007).
- De oude puntloodsen zijn grotendeels gerenoveerd en verbouwd tot het nieuwe kantoor van Red Bull.
- Eet-, drink- en feestgelegenheden zijn gerealiseerd in de oude werkplaatsen (IJkantine) en nieuwe tijdelijke gebouwen (Noorderlicht en Pllek)
- Kraan 13, midden op het terrein van deelgebied NDSM-werf Oost wordt volledig getransformeerd tot hotel. Zie voor meer informatie het artikel ‘Kraan op NDSM-werf wordt hotel’ (2012).
NDSM-werf Haven
- Op het NDSM-terrein wordt in de zomer van 2013 HISWA Nautisch Centrum Amsterdam opgeleverd. Naast de kantoren van HISWA komen hier de jachthavenvoorzieningen van Amsterdam Marina. In 2012 vond HISWA te water 2012 al op deze nieuwe locatie plaats. Zie voor meer informatie over HISWA op het NDSM-terrein: ‘HISWA te water 2012 scoort op alle fronten’ (2012).
Succesfactoren
NDSM is een ‘selfmade city’, een stadsmilieu waarin ontwikkeling plaatsvindt zonder vastomlijnd einddoel, maar volgens een aantal strikte uitgangspunten.
“Alles kan en mag hier naast en door elkaar heen … Mix-to-the-max is het credo op de werf en dat werkt wonderwel”, door Lauren Haenen in ‘Boutique hotel op ruige NDSM-werf in Amsterdam-Noord’ (2012).
Meer informatie
- De website van NDSM.
- Project NDSM-werf op de website van gemeente Amsterdam en project NDSM-werf op de website van Biesterbos.
- Artikel: ‘De ‘Oost’-werf van de NDSM’, door Cees Kingma, 2006/2007.
- Artikel: ‘Een plek waar je wilt zijn’, door Jona Dekker op ndsm.nl.
- Artikel: ‘NDSM-terrein wordt centrum van creativiteit’, op architectenweb.nl, 2008.
- Artikel: ‘Kunstenaars maken eigen plan voor NDSM-werf’, op architectenweb.nl, 2008.
- Beschrijving in 'Amsterdam vs. Rotterdam' (City2City) in ezine #1 (maart 2013) van het Nationaal Programma herbestemming.