Adres

Zuidermeerweg 56 1652 CV Zuidermeer Nederland

Monumentstatus
Geen
Transformatiejaar
2009
Oude functie
Kerk
Nieuwe functie
Kapel en dorpshuis

Elk monument vertelt een eigen verhaal en geeft daarmee een gezicht aan een buurt, plaats of regio. Omdat deze prachtige herbestemming in 2009 getransformeerd is, kunnen de gegevens inmiddels verouderd zijn. Evenzogoed blijft dit verhaal een inspiratiebron voor uw herbestemmingsplannen van religieus erfgoed.

De rooms-katholieke kerk voor Zuidermeer bleek, tegen de verwachtingen in, een maatje te groot. Eerder was al het dorpshuis als nevenfunctie in de kerk ondergebracht. Mede hierdoor was er ruimte ontstaan om na te denken over de kerk als centrum van dorpsgemeenschap. Het multifunctioneel herbestemmingsplan bevat een kapel voor de parochie en dorpshuis met activiteitenzaal die wordt gebruikt als ontmoetingsruimte, gymzaal en repetitieruimte.

Opgave

In de jaren dertig van de twintigste eeuw ontwierp architect Molenaar een rooms-katholieke kerk voor het dorp Zuidermeer. De verwachting indertijd was dat het dorp flink zou groeien en een grote kerk nodig zou hebben, maar de kerk bleek uiteindelijk een maatje te groot. Toen het dorpshuis door sluiting van het lokale café zijn onderkomen kwijtraakte, werd het als nevenfunctie in de kerk ondergebracht. Geen ideale situatie, maar achteraf was dit een geluk bij een ongeluk. Dankzij deze ervaringen ontstond er ruimte om na te denken over de kerk als centrum van dorpsgemeenschap. Toen was het enkel nog zaak al die verschillende partijen bij elkaar te brengen en alle wensen binnen het beschikbare budget te realiseren.

Aanpak

De provincie Noord-Holland en het bisdom vonden elkaar in het plan voor herbestemming van de kerk tot een multifunctioneel centrum. Ze hadden beiden een sterke voorkeur voor een maatschappelijke beheerder en kwamen uit bij de woningcorporatie IntermarisHoeksteen. Vanaf dat moment was de samenwerking geboren en werden nieuwe allianties gesmeed. Het bisdom Haarlem, de parochie, de gemeente Koggenland, Sander Douma Architecten, de Vereniging Dorpshuis Zuidermeer, de stichting bejaardenzorg en de woningbouwvereniging IntermarisHoeksteen werkten samen met als einddoel een financieel haalbaar plan te realiseren. De snelle samenwerking werd mede ingegeven door een gevoel van urgentie dat in de gemeenschap ontstond ten tijde van de gemeentelijke herindeling. Door de zeer kleine omvang van Zuidermeer was men bang alle voorzieningen in het dorp te zullen verliezen.

Toen vaststond dat het een multifunctioneel gebouw moest worden kon de architect aan de slag. Er werd een concept gemaakt en dit werd voorgelegd aan de toekomstige gebruikers en het bisdom. Aansluitend is het ontwerp, na goed onderling overleg, verder verfijnd en uitgewerkt. Het resultaat was een multifunctioneel herbestemmingsplan dat gebaseerd was op het idee om een wijksteunpunt van de gemeente, een activiteitenzaal, een kapel voor de parochie en het dorpshuis in de kerk onder te brengen. Het dorpshuis met activiteitenzaal wordt inmiddels gebruikt als ontmoetingsruimte, gymzaal voor de basisschool en repetitieruimte. Ook is er een bibliotheek met internetcafé. Op 22 april 2008 werd de samenwerkingsovereenkomst tussen de gemeente, IntermarisHoeksteen, het Bisdom Haarlem en het Parochiebestuur O.L.V. van Lourdes, de Stichting Dorpshuis Zuidermeer en de Stichting R.K. Bejaardenzorg getekend. Dit maakte de weg vrij voor de verbouwing van de kerk.

Ontwerp

Sander Douma Architecten kreeg de opdracht en er werden twee duidelijke aandachtspunten geformuleerd: het grote gebouw moest multifunctioneel gebruikt kunnen worden en de onderhoudskosten dienden te worden gedrukt. Vanwege het beeldbepalende karakter was van meet af aan duidelijk dat de voorgevel van de kerk intact gelaten zou worden. Wel was een aantal herstelwerkzaamheden aan het exterieur noodzakelijk. Zo is aan de buitenzijde van de kerk het zink- en loodwerk waar nodig vervangen en zijn de kap, het natuursteen en het metselwerk hersteld. Bovendien zijn de glas-in-loodramen volledig gerestaureerd.

Door de slechte bouwkundige staat van het koorgedeelte kwam men tot de conclusie dat dit achterste deel van de kerk beter gesloopt kon worden. De nieuwe achtergevel werd voorzien van een glazen wand als verwijzing naar de karakteristieke glas-in-loodramen van kerkgebouwen. Daarnaast werd met deze maatregel een betere lichttoetreding in het gebouw gerealiseerd.

Mede in verband met de aangrenzende begraafplaats had het behoud van de religieuze functie een hoge prioriteit. Dit werd gerealiseerd door de sacristie in te richten als gebedskapel. Hiervoor was het noodzakelijk de sacristie te scheiden van het schip en de sacristie tweemaal zo lang te maken. Voor bijzondere gelegenheden zoals de nachtwake en feestdagen is deze nieuwe kapel aan de kleine kant. Als oplossing is een afspraak gemaakt met medegebruiker het dorpshuis dat er op die momenten van de grote zaal gebruik gemaakt kan worden.

Het voormalige middenschip is ingericht als dorpshuis. Dit gedeelte is voor uiteenlopende activiteiten te gebruiken. Vanwege deze nieuwe publieke bestemming was het noodzakelijk de sanitaire voorzieningen in de voormalige kerk flink uit te breiden met douches en toiletten. Daarnaast zijn voor alle binnenmuren voorzetwanden geplaatst van metalstud en is een systeemplafond aangebracht. Door eigentijdse elementen toe te voegen heeft het gebouw een frisse nieuwe uitstraling gekregen. Een jaar na ingebruikname waren alle gebruikers zeer tevreden over het resultaat en de door samenwerking gerealiseerde herbestemming.

Financiering

In de basis waren de plannen aanvankelijk vrij sober, deze zijn gaandeweg het proces aangepast. Zo is bijvoorbeeld de kapel groter geworden dan oorspronkelijk bedoeld, omdat dit vanuit bouwkundig inzicht logischer was. Onvermijdelijk had dit extra kosten tot gevolg. Tijdens het opmaken van de begroting bleek uiteindelijk dan ook dat er niet genoeg middelen beschikbaar waren om alles zoals gepland te realiseren. Er moest alsnog behoorlijk in het plan worden gesneden.

Uiteindelijk is het plan toch nog bijna helemaal uitgevoerd in de luxere variant. Dit was het gevolg van een aantal (onverwachte) financiële meevallers. De kerkelijke stichting genereerde extra inkomsten door een zestal uitgewoonde huurwoningen tegen een goede prijs als bouwlocatie te verkopen. Bovendien werd via de provincie vanwege het experimentele karakter van de plannen een Europese subsidie aangeboord. Ook kon uit een spaarpot van vóór de gemeentelijke herindeling worden geput. Tevens was het mogelijk het kerkgebouw voor slechts € 1,00 aan te kopen, terwijl de opbrengst van de verkoop van de pastorie kon worden benut voor de realisatie van de kapel. Als laatste toevalstreffer won de Lourdeskerk op de slotmanifestatie van het Jaar van het Religieus Erfgoed in 2008 de eerste prijs voor de prijsvraag Erfgoed op eigen Benen van het VSBFonds. Alleen door dit geluk konden elementen in de plannen die eerder gesneuveld waren, toch gerealiseerd worden, waaronder de inrichting van de tuin, de aankoop van een geluidsinstallatie en luxe stoelen zodat de oudere mensen wat zachter konden zitten.

Leerpunten

  • Als de financiële meevallers er niet waren geweest, was dit project financieel niet haalbaar geweest. Hoewel het plan voor de Lourdeskerk eenvoudig begon, is het tussentijds geteisterd door overspannen en niet realistische verwachtingen en is het uiteindelijk uitgevoerd op het randje van financiële mogelijkheden en met weinig reserve.
  • Stel geen te ambitieuze plannen op die uiteindelijk onhaalbaar en te kostbaar zijn voor duurzame exploitatie. Heb oog voor langetermijnexploitatie. Dit maakt herbestemming realistischer en kansrijker.
  • Een goede informatiestroom tussen de verschillende partijen is noodzakelijk. Communiceren is hier het sleutelwoord. Door goede communicatie wordt onnodige verlenging van processen voorkomen en worden kosten beter bewaakt.

Contactpersonen

  • Bisschoppelijk Adviesbureau Bouwzaken, Kruisweg 65, 2011 LB Haarlem. T: 023 - 511 26 50
  • Sander Douma Architecten BNA, Noordervaart 7, 31841 GB Stompetoren. T: 072 - 503 98 47, W: www.sanderdouma.nl

Meer informatie

  • Website Aannemingsbedrijf Ooijevaar

Vind de juiste specialist voor uw monument in de SpecialistenWijzer op Monumenten.nl, met expertise in onderhoud, restauratie en verduurzaming. Voor elke klus een geschikte specialist met kennis van en hart voor monumenten. 

Bouwjaar
1934
Architect (origineel)
N. Molenaar
Architect (transformatie)
Sander Douma Architecten
Eigenaar
IntermarisHoeksteen
Betrokken partijen
Sander Douma Architecten
Aannemingsbedrijf Ooijevaar
Gemeente Koggenland
Bisdom Haarlem
Parochiebestuur O.L.V. van Lourdes
Stichting Dorpshuis Zuidermeer
Stichting R.K. Bejaardenzorg
IntermarisHoeksteen
Organisatie
NPH
Google map of Lourdeskerk, Zuidermeer (NH)