Elk monument vertelt een eigen verhaal en geeft daarmee een gezicht aan een buurt, plaats of regio. Omdat deze prachtige herbestemming in 2018 getransformeerd is, kunnen de gegevens inmiddels verouderd zijn. Evenzogoed blijft dit verhaal een inspiratiebron voor uw herbestemmingsplannen van religieus erfgoed.
In de Arnhemse wijk Hoogkamp is de Heilig Hartkerk herbestemd tot een centrum voor mens en gezondheid. De Heilig Hartkerk, officieel ‘Heilig Hart van Jezus’, werd gebouwd in 1926-1927 als rooms-katholieke kerk en ontving vanaf 1928 kerkgangers. Nog geen honderd jaar later, in 2013, is de kerk uit zijn functie ontheven. Arnhemmer Eelco Schwirtz doopte het in 2018 om tot Gulden Hart - Centrum voor Mens & Gezondheid.
Schwirtz’ bedrijf Vredelust BV was al eigenaar van de voormalige pastorie naast de kerk. De Arnhemmer zag de leegstand vanaf 2013 met leden ogen aan. Niet alleen omdat hij zich beroepsmatig met gebouwen bezighoudt, ook omdat hij zich verbonden voelt met deze specifieke kerk. ‘Ik ging hier zelf naartoe en ontmoette hier mijn vrouw. En onze kinderen zijn hier gedoopt. Net als wij zijn ook andere mensen uit de wijk aan het gebouw gehecht. Ik wil de kerk daarom behouden voor de toekomst, voor de buurt.’
Hij kocht het en stelde de toekomst van de kerk zeker door het een nieuwe bestemming te geven. Dertien aanbieders die mensen gezond en fit houden zijn er neergestreken. Van kindercoach tot yogaschool en van huisarts tot diëtist.
Duurzaam
De herbestemming is ook een daad van duurzaamheid. ‘Dit is zo’n solide gebouw, het steekt zo stevig in elkaar, de bedenkers hebben vast en zeker niet gewild dat het slechts 84 jaar werd benut. Denk aan al het werk dat erin zit, de materialen, de stenen – dat moet je in stand houden’, zegt Schwirtz.
Een van de grootste uitdagingen in de exploitatie van herbestemde kerken, is het energieverbruik. ‘Die houden we binnen de perken met dubbel glas. Boven de gewelven is isolatie aangebracht en voor de verwarming is een warmtepomp aangelegd, die wanneer nodig wordt ondersteund door een gasketel.’
Succesfactoren en aandachtspunten, tips van Eelco Schwirtz:
Bespreek de mogelijkheden, er kan meer dan je denkt
‘De begane grond van de kerk had geen gevelopeningen en er viel dus ook geen daglicht binnen. Dat terwijl daglicht onmisbaar is voor de praktijkruimtes in een centrum voor gezondheid. Er wordt vaak gezegd dat monumentencommissies van gemeenten star zijn, maar dat viel hier reuze mee. Samen met de architect kwamen we op het idee om ramen toe te voegen. Wel met brede zinken vensterbanken, die contrasteren met de fragiele stalen kozijnen van de originele ramen op de eerste verdieping, om te laten zien dat het een moderne toevoeging is.’
Bekijk het monument door de ogen van de toekomstige gebruiker
‘Om de praktijkruimtes in Gulden Hart te kunnen verhuren, moest het aan de eisen van de hedendaagse gezondheidszorg voldoen. De Landelijke Huisartsen Vereniging heeft normen op het gebied van luchtbehandeling, daglichttoetreding, verwarming en isolatie. Die hebben we gehanteerd. Qua comfort is Gulden Hart een mini-ziekenhuis.’
Zet waar nodig experts in
‘Provincie Gelderland en gemeente Arnhem stelden subsidie beschikbaar voor initiatieven die monumenten toegankelijk maken en de leefbaarheid in de wijken verbeteren. Toen de kerk leegstond, was het er altijd donker en groeide het onkruid meters hoog tegen de gevel. Nu is er altijd iets te doen, brandt ’s avonds de verlichting en is het een ontmoetingsplek voor de wijkbewoners. Voor de aanvraag heb ik een expert ingeschakeld. Die kent de terminologie van subsidieland en kan het beleidsplan van de provincie vertalen naar de subsidieaanvraag.’
Hou rekening met mogelijke verrassingen
‘De warmtepomp, die aan de buitenkant van het gebouw staat, maakt geluid. Omwonenden hebben daar hinder van. Dat hadden vooraf niet verwacht. We zijn nu bezig de pomp te isoleren, waardoor de geluidsoverlast naar verwachting wordt opgelost.’
Zet zelf de eerste stap
‘Het verhuren van de ruimtes is me tegengevallen. Er was en is genoeg belangstelling hoor – we hebben een wachtlijst - maar bij veel huurders duurde het lang voordat ze definitief besloten naar Gulden Hart te verhuizen. Pas toen we de praktijkruimtes begonnen te bouwen, hakten ze de knoop door. Zien deed geloven. Zet daarom zelf de eerste stap als dat nodig is.’
Durf aan je eigen concept te tornen
‘Mijn oorspronkelijke idee was een centrum voor holistische zorg, waarin alle aanbieders met elkaar zouden samenwerken. Dat bleek moeilijk; de meeste zorgverleners werken het liefst binnen hun eigen discipline. Daarom ben ik van mijn eerste idee afgestapt. De droom van een huis voor gezondheid heb ik waargemaakt, maar dan met individuele aanbieders.’
Financiering
Het bedrag dat nodig was voor de herbestemming, restauratie en verduurzaming – ruim 3 miljoen euro – kwam uit verschillende bronnen: een laagrentende lening uit het Gelders Monumentenfonds van de provincie Gelderland (beheerd door het Restauratiefonds), de eerder genoemde subsidie van diezelfde provincie in samenwerking met de gemeente Arnhem en een Monumenten-hypotheek van het Restauratiefonds. ‘De laagrentende lening van het Restauratiefonds is ontzettend welkom. Dankzij de lage rente kunnen we de huurprijzen laag houden. Dat is belangrijk, want onze huurders hebben op hun beurt weer te maken met de richtlijnen van ziektekostenverzekeraars, qua wat ze mogen rekenen voor huisvesting’, zegt Schwirtz.
‘Daar komt nog bij dat het Restauratiefonds niet terugdeinst voor een gebouw als dit. Een reguliere bank vindt het een ingewikkelde casus, terwijl het Restauratiefonds gewend is aan dit soort grootheden.’
Vind de juiste specialist voor uw monument in de SpecialistenWijzer op Monumenten.nl, met expertise in onderhoud, restauratie en verduurzaming. Voor elke klus een geschikte specialist met kennis van en hart voor monumenten.