









Het Fort bij de Nieuwe Steeg in het Gelderse Herwijnen is van 2005 tot 2012 grondig gerenoveerd en herbestemd door Willemijn Simon van Leeuwen en Bart Bennis. Sinds 2012 heeft GeoFort haar deuren geopend voor het publiek. Met 100.000 bezoekers per jaar en de prijs ‘beste kindermuseum van de wereld’ valt te spreken van een geslaagde herbestemming.
Het herbestemde fort diende vroeger als verdedigingslinie, die steden als Amsterdam en Utrecht moest beschermen. De omliggende polder werd ingezet om de vijand tegen te houden. Het kostte de initiatiefnemers uiteindelijk zeven jaar en een flinke dosis doorzettingsvermogen en creativiteit om het fort om te bouwen naar een educatieve attractie en avontuurlijk openluchtmuseum waar alles om de toekomst van de aarde draait.
De diverse gebouwen, zoals de dubbel uitgevoerde kazerne, de artillerieloods, de diverse remises en het wachtershuisje zijn hersteld en geconsolideerd. Zeven jaar en 34 vergunningen later was het monumentale fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie omgebouwd naar een educatief GeoFort. Het prachtige fort biedt nu speelse en spannende mogelijkheden om zowel het rijke ‘geo-verleden’ van Nederland als de indrukwekkende geo-innovaties van het heden te ontdekken.
GeoFort heeft Staatsbosbeheer als de 'blooteigenaar' van het fort weten te overtuigen dat dit de perfecte locatie is om kinderen kennis te laten maken met toekomstthema's, zoals klimaatverandering, energietransitie, watermanagement, biodiversiteit, voedselinnovatie, schaarse grondstoffen, mobiliteit en big data.
Succesfactoren en verbeterpunten
- Weet wat je wilt en waarom: houd je idealen goed voor ogen.
- Blijf zoeken naar creatieve oplossingen
- Maak een game van je onderneming
- De initiatiefnemers hadden goed voor ogen wat ze met het Fort wilden gaan doen. De Raad van Advies die ze formeerden, het bedrijfsplan dat ze opstelden, het bestemmingsplan, de erfpacht van Staatsbosbeheer, de financiering en de verbouwing die ze uiteindelijk rond kregen, het was ze allemaal niet gelukt als niet vast hadden gehouden aan hun idealen.
- De gemeente en de Rijksdienst wilden het doolhof eerst niet toestaan, omdat deze te zichtbaar zou zijn. Op basis van historische kaarten is er besloten om de oude, hoge wallen terug te brengen, waardoor het doolhof niet zichtbaar was voor anderen.
Ook ambtenaren droegen creatieve oplossingen aan. Met het plaatsen van een meidoornhaag moest bijvoorbeeld voorkomen worden dat kinderen het water in konden rollen. Helaas mocht deze niet meteen geplant worden, omdat er nog geen landschapsherstelplan was. Een ambtenaar kwam met de creatieve suggestie om de meidoornplantjes ‘verticaal op te slaan’. Zo is een kilometer haag verticaal opgeslagen in de grond: het groeit uitstekend en hiervoor is geen landschapsplan nodig... - Door het hele herbestemmingstraject als een game te gaan zien, werd de realiteit van het bureaucratisch woud veel minder frustrerend. Levels en beren op de weg zijn er om te verslaan! Deze metafoor zorgt ervoor dat de humor in het spel blijft en dat ook de grootste tegenstanders mee gaan helpen om de beren te verdrijven.
- Level 15 werd het level waarin een museumstatus werd behaald. Met deze status kunnen bezoekers nu ook met een museumkaart naar binnen. Het denken in levels werkt tot op de dag van vandaag motiverend. Inmiddels zitten de initiatiefnemers in level 24 en gaan ze voor level 25! Het is de recent verkregen UNESCO Werelderfgoedstatus, die voor de nodige beren op de weg zorgt. Willemijn Simon van Leeuwen is bang dat het gedachtengoed ‘behoud door ontwikkeling’, door de internationale commissies meer verschuift richting ‘behoud door behoud’. De tijd zal leren hoe dit zich verder ontwikkelt.
- Leg een link tussen verleden en heden
- De Hollandse Waterlinie werd aangelegd als verdedigingslinie. Polders werden onder water gezet, om de vijand uit het Oosten tegen te houden. De vijand van toen is er niet meer, maar er is een nieuwe vijand en die komt opnieuw uit het Oosten. Extreem hoog water in de rivieren is tegenwoordig geen zeldzaamheid meer. En de verdediging bestaat opnieuw uit het onder water zetten van de polders. Die strategie heeft als naam: Ruimte voor de Rivier. Bij GeoFort is de link met vechten voor de toekomst verweven in de hele constructie en in het concept van het museum.
DUURZAAMHEID
De initiatiefnemers hebben meteen bij de start van de planvorming ook nagedacht over verduurzaming. Op dat moment is het uitvoeren van maatregelen zoals isolatie gemakkelijker aan te pakken, dan wanneer het geheel eenmaal in bedrijf is, zegt Willemijn Simon van Leeuwen. De oude loods is helemaal weggehaald en later opnieuw weer opgebouwd, inclusief een kelder en isolatie van muren en dak. Er is dubbel glas geplaatst, daar overheen zijn roeden geplaatst. Alleen iemand die heel goed kijkt en dan ook nog eens schuin, zal zien dat de roeden niet IN het glas zitten.
GeoFort is volledig van het gas af. Verwarming gebeurt met een palletkachel, in 2011 nog gezien als duurzaam, en een warmtepomp. Er is geen riolering, het afvalwater wordt gezuiverd met behulp van een helofytenfilter.
De volgende stap waar nu aan gewerkt wordt is het plaatsen van zonnepanelen en een windmolen(tje). De windmolen moet water oppompen uit een inlaat, waardoor de kwaliteit van de gracht verbetert, zowel de waterkwaliteit als het peil. Door een te laag waterpeil kunnen de palen van het fort droog komen te staan, met desastreuze gevolgen. De plaatsing van zonnepanelen is op dit moment nog punt van discussie. GeoFort zou ze het liefst bovenop het dak van de kazerne plaatsen, maar daarvoor is nog geen toestemming verleend.
Financiering
Om het benodigde kapitaal bij elkaar te krijgen was hulp van sponsoren noodzakelijk. Door geringe animo voor techniek en technische opleidingen hebben bedrijven grote moeite met het vinden van goed personeel. Het plan om kinderen in een spannende omgeving op een aantrekkelijke manier kennis te laten maken met de wereld van geo-ict sprak ondernemingen dan ook aan. Sponsoren hebben verschillende opties om hun bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het fort. Zo kan een gebouw of een zaal geadopteerd worden. Ook kan er geïnvesteerd worden in kavels met of zonder bouwwerken.
Daarnaast kwamen de provincie en het Rijk gezamenlijk met 7 miljoen euro over de brug. Een laagrentende lening van het Nationaal Restauratiefonds hielp in 2011 de eindjes aan elkaar te knopen. Inmiddels is de Triodos bank betrokken, aangezien zij geloven in behoud van erfgoed door er een eigentijdse invulling aan te geven. GeoFort is succesvol geweest in het starten van vernieuwende projecten en het verkrijgen van projectsubsidies daarvoor. Toch zijn er weer nieuwe financiële uitdagingen op het pad van de initiatiefnemers gekomen, zoals een mogelijke BTW verhoging en de Werelderfgoedstatus.
Onlangs nog kreeg Geofort een bijdrage uit het Regionaal Stimuleringsfonds van de provincie Gelderland en uit het duurzaamheidsfonds van Betuwe Wind. Deze bijdrage is bedoeld voor het project ‘Toekomst Training’. Alle leerlingen van het primair en voortgezet onderwijs in de gemeente West Betuwe kunnen gratis meedoen aan een educatief programma over een duurzame planeet aarde. Ze maken kennis met de thema’s klimaatverandering, energietransitie, biodiversiteit, schaarse grondstoffen, voedselinnovatie en Internet of Things. Allemaal onderwerpen waar jongeren op diverse manieren in hun leven mee geconfronteerd gaan worden. Bij GeoFort leren ze meer over de achtergronden, maar vooral ook over hoe je zelf een actieve rol kunt spelen bij actuele vraagstukken. GeoFort levert zo een actieve bijdrage aan de ontwikkeling van de kenniseconomie in het gebied.
Contact en links
Bent u benieuwd naar wat GeoFort allemaal te bieden heeft?
Neem dan eens een kijkje op hun site: www.geofort.nl
Bekijk de video: Storytelling voor monumenten (2024)
Bekijk de TedX talk over de renovatie (2012)