Adres

Heuvel 2 5261 EE Vught Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
2018
Oude functie
Kerk
Nieuwe functie
Bibliotheek
Museum

De Sint Petrus kerk in Vught wordt in 2005 uit veiligheidsoverwegingen aan de eredienst onttrokken. De Edith Stein Parochie kan het onderhoud niet meer bekostigen. De bouwkundige staat is ronduit slecht. De kerk staat jarenlang leeg en een herbestemming tot cultureel centrum komt niet van de grond. Maar ook voor sloop komen de handen niet opeen. Zeven Vughtenaren komen uiteindelijk met een plan en betrekken daarbij de Vughtse bevolking én ondernemers.


Opgave

In 2005 werd de Sint Petrus kerk in Vught aan de eredienst onttrokken. De belangrijkste reden was de bouwkundige staat van het gebouw. Gedurende een aantal jaren werden er door de lokale woningstichting plannen gemaakt voor de herontwikkeling van het gebouw dat zeer centraal gelegen is. Deze plannen waren echter zodanig ambitieus dat er uiteindelijk onvoldoende (financieel) draagvlak werd verkregen, ondanks een toezegging van 2 miljoen euro subsidie voor de restauratie van het Rijk, de provincie en de gemeente. De woningstichting stopte met de planontwikkeling en er restte de parochie eind 2010 weinig anders dan het aanvragen van een sloopvergunning. Begin 2011 heeft een zevental Vughtenaren de koppen bij elkaar gestoken teneinde de sloop van een van de markantste gebouwen van Vught te voorkomen. De voormalige Sint Petrus kerk ligt pal in het centrum van Vught en is daarmee beeld- en sfeerbepalend. Een jarenlang braakliggend terrein of een 'doos' met winkels en daarop appartementen was het laatste waar Vught op zit te wachten. Tenminste, dat was de mening van de zeven Vughtenaren.


Aanpak

Van belang was om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie v.w.b. de subsidies, de Parochie en het Bisdom v.w.b. de overnamecondities en de gebruiksafspraken, de aannemer v.w.b. het inzichtelijk maken van de restauratiekosten, de gemeente Vught v.w.b. subsidie, bestemmingswijzigingen en participatieafspraken, de lokale bibliotheek en het Vughts Museum die een huisvestingsoplossing zochten en de monumentencommissie v.w.b. afspraken over bouwkundige aanpassingen.

Het zal duidelijk zijn dat in deze fase alle puzzelstukjes in elkaar moesten passen. Op het moment dat één van de partijen zou zijn afgehaakt, was het hele project vastgelopen. Bovendien was het cruciaal dat 'de zeven' bereid waren niet alleen belangeloos energie en tijd te investeren, maar juist ook bereid waren de financiële risico's af te dekken.

Uiteindelijk paste de puzzel in elkaar. Het Rijk en de provincie deden (op basis van het aangeleverde planontwerp) hun subsidietoezeggingen gestand. De gemeente was bereid om de bestemming van de kerk te wijzigen in maatschappelijke dienstverlening i.c.m. dienstverlening, detailhandel én horeca t.b.v. vier, tegen de kerk aan te bouwen, commerciële ruimtes. De Parochie was bereid een 50-jarige erfpachtovereenkomst af te sluiten tegen een relatief bescheiden afkoopsom. En zowel de bibliotheek als het museum waren bereid intentieovereenkomsten te tekenen. Toen al die stukjes op tafel lagen, kon de herbestemming daadwerkelijk in gang worden gezet. In augustus 2011 is daarop gestart met de restauratie van de buitenschil van het gebouw. Op 6 april 2018 werd het nieuwe ontmoetingscentrum 'DePetrus' geopend.


Vught voor Vught
Veel Vughtenaren hebben 'iets' met de Petrus kerk. Men is er gedoopt, getrouwd of familieleden zijn er begraven. Bovendien zie je de toren, vanuit welke Vughtse hoek je ook kijkt, overal bovenuit rijzen. Dit Vughtse gevoel is gemobiliseerd. De Vughtse architect heeft de eerste ontwerpen belangeloos gemaakt, de Vughtse notaris werkte belangeloos mee, een Vughtse sitebouwer ontwierp gratis een website, de Vughtse aannemer ging aan de slag en schakelde diverse Vughtse bedrijven in voor de restauratie enzovoort. Daarnaast kan iedereen zich melden als Petrusganger en een financiële bijdrage leveren voor de restauratie. Zo'n 350 mensen, merendeels inwoners van Vught, hebben inmiddels geld overgemaakt. In ruil daarvoor worden ze op de hoogte gehouden van de laatste ontwikkelingen en ontvangen ze aantrekkelijke kortingen van Vughtse ondernemers. Het is Vught voor Vught. De basis van het succes? Het creëren van draagvlak en enthousiasme!
 

Ontwerp

Het eerste ontwerp uit de periode 2006-2010 van de woningstichting was complex, ambitieus en vooral erg kostbaar. Het nieuwe huidige ontwerp is down to earth, realistisch en uitvoerbaar. De bestaande binnenruimte blijft volledig intact en wordt geschikt gemaakt als presentatieruimte. In de zijbeuken worden aan weerszijden twee organisch gevormde vides toegevoegd. Deze beperkte 'architectonische uitspattingen' geven de ruimte een enorme kwaliteit. Aan de buitenzijde worden vier commerciële ruimtes tegen de kerk aan gebouwd. Deze ruimtes kennen eveneens een organische vorm en fungeren als kostendrager.

Uitgangspunt van het ontwerp is dat DePetrus straks hét ontmoetingsplein van Vught wordt. Het wordt een werkplaats, een marktplaats en een vrijplaats die in het ontwerp op een vloeiende manier in elkaar overlopen.

Door de kerk slingert een museale route die de bezoekers langs de expositie van het Vughts museum voert. Ondertussen kruist de bezoeker de bibliotheek maar ook bijzondere plekken als een zithoek, werkplekken, een leescafé en een open podium. In de zijbeuken komt een verdieping waar de bezoeker een prachtig zicht heeft op het interieur van de kerk. Om het bijzondere interieur van de kerk zoveel mogelijk tot haar recht te laten komen heeft de nieuwe inrichting een zeer open karakter. De nieuwe toevoegingen contrasteren zichtbaar met het bestaande interieur en vormen een nieuwe tijdslaag. De uitbreidingen aan de buitenzijde van de kerk worden vormgegeven met dezelfde uitstraling en materialisering en vormen de verbinding tussen binnen en buiten.

Met DePetrus krijgt Vught een nieuw ontmoetingsplein waar jong en oud elkaar ontmoeten. De belangrijkste ingreep is het toevoegen van een tussenvloer aan de kerk. Dit opvallende element geeft de kerk de nieuwe frisse uitstraling die past bij de huidige functie. Daarnaast geeft de vloer ruimte aan de nodige technische voorzieningen zoals verlichting, installaties en akoestisch materiaal. Op en onder de vloer zijn kleinschalige glazen werkruimten geplaatst. Doordat de vloer voornamelijk in de zijbeuken is geplaatst blijft de oorspronkelijke ruimtelijke kwaliteit van de kerk behouden. De verdiepingsvloer geeft nieuw spectaculair perspectief op de kerk.

Alle boekenkasten zijn geplaatst op een railsysteem zodat het middenschip vrijgemaakt kan worden voor grootschalige evenementen die enkele malen per jaar plaatsvinden. Hiermee kan  de ruimte in de kerk zeer flexibel gebruikt worden.

Aan de buitenzijde is de kerkruimte uitgebreid in de vorm van enkele paviljoens. De tussenvloer loopt vloeiend door naar buiten als dak van de paviljoens en vormt daarmee de verbinding tussen binnen en buiten. Aan de Petrustuin is een horecapaviljoen gevestigd dat ook toegankelijk is vanuit de kerk.


Financiering

De basis van de financiering is de toegezegde subsidie van in totaal 2 miljoen euro door het Rijk, de provincie en de gemeente. De restauratiekosten, de kosten van afkoop van erfpacht en de overige kosten bedroegen 2,6 miljoen euro. Het tekort wordt gedragen door de zeven aandeelhouders. Daar bovenop moet nog ca. 2,5 miljoen euro worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van het interieur van de kerk tot bibliotheek en museum en de vier commerciële ruimtes. Onder deze investering ligt een normaal financieringsmodel, inclusief inbreng van eigen vermogen en een bancaire financiering. Uiteindelijk zal het ingelegd eigen vermogen worden terugverdiend inclusief de betaling van een (lage) rentecomponent. Hiermee nemen de aandeelhouders genoegen. Rendementen worden niet uitgekeerd. Bepaald is, dat als er winst wordt gemaakt, deze zal terugvloeien naar de Vughtse gemeenschap. Vught voor Vught.


Eigendom

De zeven Vughtenaren hebben niet het volledige eigendom van de kerk verworven. De parochie blijft de juridisch eigenaar en geeft de kerk in erfpacht uit aan de Vughtenaren. Economisch eigenaar in deze constructie is vanaf 23 augustus 2011 vennootschap DePetrus van de 7 Vughtenaren. Zij hebben de erfpacht voor de duur van 50 jaar afgekocht. Op zijn beurt staat DePetrus onder toezicht van de 'Stichting tot Behoud van de Sint Petrus kerk'. Deze stichting is in 2006 opgericht tot behoud van de Sint Petrus kerk en al die jaren betrokken geweest bij de herbestemmingspogingen.

De erfpachtconstructie is een eeuwenoude constructie die in het verleden veel is toegepast door gemeenten en (semi)overheidsinstellingen zoals Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer, maar ook door religieuze instanties. Voordeel van de constructie is dat de juridisch eigenaar zeggenschap houdt over de grond en het gebouw en daardoor voorschriften kan koppelen aan het gebruik ervan. Als de erfpacht niet eeuwigdurend is afgekocht, komen grond en gebouw bovendien op termijn weer ter beschikking voor het realiseren van actuele organisatiedoeleinden. Om die reden is de constructie ook buitengewoon interessant voor herbestemming van kerken. De religieuze eigenaar kan op die manier tegengaan dat de kerk in de toekomst respectloos wordt gebruikt. Bovendien kunnen op deze manier in meer of mindere mate nog inkomsten worden gegenereerd uit de erfpacht.

Voor de realisatie van de herbestemming is van belang dat de startfinanciering gedrukt kan worden doordat het gebouw niet verworven hoeft te worden. Daarnaast zijn er twee belangrijke randvoorwaarden die vanuit het belang van de herbestemming moeten worden gesteld aan de erfpachtconstructie: het moet gaan om een langjarige overeenkomst (minimaal 30 jaar, liefst langer - dit is een voorwaarde voor het aantrekken van vreemd vermogen); en bij het opstellen van het contract moeten meteen criteria en voorwaarden worden vastgelegd die gehanteerd worden bij de afloop van de erfpacht.


Leerpunten

  • Vind een aantal betrokken lokale personen met een breed netwerk die bereid zijn te investeren tegen een lage rentevergoeding
  • Creëer draagvlak en een groepsgevoel
  • Zorg voor goede communicatie in met name de lokale media


Meer informatie

Vind de juiste specialist voor uw monument in de SpecialistenWijzer op Monumenten.nl, met expertise in onderhoud, restauratie en verduurzaming. Voor elke klus een geschikte specialist met kennis van en hart voor monumenten. 

Beeldmateriaal: MBVDA Michael Bol

Bouwjaar
1884
Architect (origineel)
Carl Weber
Architect (transformatie)
Molenaar&Bol&vanDillen Architecten
Eigenaar
DePetrus B.V.
Betrokken partijen
Jan David Hanrath
HOUTMAN+SANDER
H.J.G. Spierings
Gemeente Vught
Aannemingsbedrijf Nico de Bont
MP Drijvers BV
Gebruiksoppervlakte
3000m²
Tijdelijk / permanent
Permanent
Gebruiker(s)
Bibliotheek Vught
Vughts Museum
Monumentnummer
521327
Google map of DePetrus, Vught