De Witte Dame, Eindhoven

Een voormalig fabrieksgebouw van Philips is herbestemd tot een multifunctioneel gebouw voor design, kunst, kennis en technologie: de Witte Dame.

Opgave

Jarenlang produceerde Philips in de Witte Dame gloeilampen. Het icoongebouw stond symbool voor Eindhoven als industriestad. In de jaren tachtig kwam het gebouw, ontworpen door Dirk Roosenburg, leeg te staan. Even kwam de mogelijkheid om het te slopen aan de orde, maar gezien de grote historische relevantie voor de stad was het belangrijk om het te behouden.

De opdracht betrof de herbestemming van een rijksmonument, een voormalige Philipsfabriek uit 1926. Deze omvatte renovatie en nieuwbouw alsmede het ontwerp voor een ondergrondse parkeergarage (250 parkeerplaatsen) en de inrichting van een plein en de aanpalende openbare ruimte.

Aanpak

Alleen de dertig meter hoge constructie van beton en staal is hergebruikt. De zorgvuldige materiaalkeuze doet echter anders vermoeden, want de slanke aluminium kozijnen, het gladde beton en de grote glazen vlakken maken dat het gebouw haar oorspronkelijke gracieuze uitstraling heeft behouden. Tegelijkertijd zijn de sporen die het slopen van delen van het complex heeft achtergelaten niet uitgewist, waardoor het verleden van de Witte Dame een vanzelfsprekende plek krijgt in haar nieuwe gedaante.

Een belangrijke ingreep in de bestaande structuur is het 'Middenmotief', een enorme onderdoorgang in het midden van het gebouw. Hier komen verschillende stromen mensen bij elkaar: voetgangers naar of van het centrum, maar ook de gebruikers en bezoekers van het complex. De belangrijkste functies zijn immers vanaf hier via roltrappen of liften te bereiken. De significantie van de Witte Dame voor Eindhoven is de afgelopen jaren alleen nog maar groter geworden.

Allereerst fungeert het complex als katalysator voor de ontwikkeling van de binnenstad. Het Middenmotief vormt immers een prominent punt in de openbare route die loopt van het stadscentrum naar het PSV stadion. Deze biedt toegang tot het achterliggende Lichtplein, waar openluchtconcerten en andere evenementen plaatsvinden.

Daarnaast borduurt de nieuwe functie - als innovatief centrum voor design, informatie en technologie - voort op de oude bestemming. Vroeger was de stad vooral bekend vanwege de fabrieken van Philips en nu verschuift dat naar Eindhoven als designstad met de Dutch Design Week als hoogtepunt. In die zin heeft het gebouw haar belangrijke symboolfunctie behouden als handelsmerk voor de stad.

Ontwerp

De transformatie van de Witte Dame, een herbestemming van een Philips fabrieksgebouw, is geconcipieerd in een synergetische formule van uitwisseling en samengaan van design, kunst, informatie, kennis en technologie. In dit unieke gebouw, dat de moderne geschiedenis van de stad representeert, is een meervoudige invulling van instituties, beeldende kunst en (commerciële) voorzieningen de voorwaarde voor een vitale en betekenisvolle herontwikkeling.

Het ontwerpvoorstel gaat uit van de veronderstelling dat de karakteristieke staat van het gebouw de opvatting rechtvaardigt van een sobere, inventieve en doelmatige aanpak. Het ontwerp van de renovatie toont pure en lege vloervelden, het afwerkniveau is sober en heel elementair gedacht. Het gebouw als casco is een essentiële typering waardoor een verdere doorwerking richting specifieke voorwaarden inzake de installaties, de afwerking en de ruimtelijke indeling per individuele gebruiker ontwikkeld kunnen worden.

De meest kenmerkende interventie is het middenmotief, de 'onderdoorgang' als een moment van een nieuwe stedelijke as van binnenstad naar Lichtplein en Philipsstadion. Achter de bestaande façade wordt een complexe ruimtelijkheid onthuld, een gelaagheid van publieke vloerniveaus. Iedere laag geeft toegang tot een of meerder programma's die niet naast elkaar, maar geënt op de synergetische formule juist fundamenteel als horizontale lagen gestapeld zijn. Het deels open en publieke karakter van dit fragment heeft de functie van een transitgebied. Een collectieve structuur waarin de verschillende gebruikers elkaar ontmoeten. Alle voorzieningen en instellingen worden zo met elkaar doorvlochten. De heldere buitenkant verbergt zo een heterogene en gelaagde binnenkant. De Witte Dame als industrieel relict verhult ook in de toekomst zwijgend een innerlijke complexiteit van mogelijkheden.

Onverlet de eigen 'dienstingangen' van de verschillende programma's herbergt het middenmotief de spin-off van synergie. De begane grond van het gebouw is gereserveerd voor de commerciële functies direct ontsloten vanuit het openbare gebied. Het +1 niveau is eveneens een sterk publiek niveau dat de openbare bibliotheek en 'de witte laag' ontsluit. De intensieve verbinding met deze programma's en een permanente connectie met het 'Willemsplein' wordt benadrukt middels roltrappen vanuit het middenmotief. Het niveau +2 biedt toegang tot de gezamenlijke expositieruimten. Interne trappen leiden naar het +3 niveau met foyer en auditorium. Ook het +3 niveau is een openbare laag. Halverwege de gebouwhoogte worden de Design Academie en het European Design Centre ontsloten. Dit niveau geldt tevens als foyer voor het auditorium. Interne trappen leiden naar het expositieniveau op niveau +2, alsmede naar het niveau +4 met toegang tot een groot dakterras, een extra toegang tot het auditorium en de hoofdentree van het Philips Corporate Design. Niveau +5 beslaat een grotendeels kolomvrije ruimte, geschikt voor installaties en conferenties.

Functies

Hoofdgebruikers

• The Design Academy: HBO Industrieel ontwerpen
• GOBE: Gemeentelijke Openbare Bibliotheek
• MU Art Foundation: Beeldende Kunst, Exposities, Performances
• Krabbedans: kunstuitleen, exposities
• GGZ Zuid-Oost Brabant
• Grand café

Facilitaire gemeenschappelijke ruimten

Middenmotief (3000 m2) als centrale publieksruimte:

• auditorium
• expositieruimten
• vergaderruimten
• multifunctionele ruimte: dans, muziek, expositie
• grand café
• dakterras (recepties, exposities)

Lichtplein:

• ondergrondse parkeergarage: 250 parkeerplaatsen
• publiek plein voor culturele evenementen

Meer informatie

• Projectbeschrijving door diederendirrix architecten
• Website van De Witte Dame
• Contactpersoon: Jessica Sibbing, 040-2606749, j.sibbing@diederendirrix.nl